2021

Ματιά στο Μέλλον: Η Εκπαίδευση το 2030 και ο ρόλος του/της Εκπαιδευτικού ως Επαγγελματία

Διεθνές Συνέδριο

Πραγματοποίηση: 11 Σεπτεμβρίου 2021
Οργάνωση: Διακρατική, Διεπιστημονική Κοινότητα ΣΥ.Ν.Θ.Ε.ΣΗ.: Ο Κύκλος των Εφ-ευρετικών Εκπαιδευτικών
https://synthesi.mysch.gr

Υπό την Αιγίδα

Διαβάστε την απόφαση του Δήμου Αθηναίων εδώ

Εισαγωγικό κείμενο: Χρυσούλα Κοσμίδου-Hardy – Jack Whitehead

Η εργασία πλήρους απασχόλησης φαίνεται να είναι το σύμβολο μιας άλλης εποχής. Οι έξυπνες μηχανές, πιο αξιόπιστες και λιγότερο δαπανηρές από τους ανθρώπους, βρίσκονται στη διαδικασία αντικατάστασής μας, ενώ η ανάπτυξη αλγορίθμων συμβάλλει στην διαρκώς αυξανόμενη αυτοματοποίηση της εργασίας. Ο επόμενος στόχος αυτής της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης είναι υπάλληλοι γραφείου, ο πυρήνας της μεσαίας τάξης. Η ταινία «Ένας κόσμος χωρίς δουλειές;» διερευνά αυτό το πολυφημισμένο τέλος της «εργασίας». Η ταινία ξεκινά να συναντήσει ερευνητές, επιχειρηματίες και καταγγέλτες στην καρδιά αυτού του νέου κόσμου που βρίσκεται μπροστά σε ένα μοναδικό τεχνολογικό και κοινωνικό χάσμα.
(Περίληψη του ντοκυμαντέρ « Ένας κόσμος χωρίς δουλειές;» Σκηνοθεσία Plilippe Borrel Συμπαραγωγή: Cinétévé France 5/ TECHNOLOGY/ ROBO/ IA/ UBER, 2018)

Ερωτήματα για σκέψη:

• Είναι απλά μια ταινία επιστημονικής φαντασίας?
• Στην περίπτωση που δεν είναι ένα απλό σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ποιες οι συνέπειες στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού;

Με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας ζούμε πράγματι σε εποχή μεγάλων ταχυτήτων που συρρικνώνουν το χωρόχρονο. Σε αυτήν την εποχή της συρρίκνωσης του χώρου και του χρόνου όλα επιταχύνονται. Η επιτάχυνση προωθεί μόνο την επιφανειακή αντίληψη και οι άνθρωποι τείνουν να ασκούν μόνο ρηχές νοητικές διεργασίες. Τίποτε σχεδόν δεν αναλύεται και δεν εξετάζεται προσεκτικά, γιατί όλα συμβαίνουν πολύ γρήγορα. Η επιταχυνόμενη συνειδητότητα δεν μπορεί να θέσει σε λειτουργία τη λογική και κριτική εξέταση της πραγματικότητας γιατί εμποδίζονται οι βραχύρρυθμες αντιληπτικές δεξιότητες που απαιτούνται για την προσεκτική εξέταση των πραγμάτων.

Σήμερα, ωστόσο, δεν βιώνουμε έντονα μόνο την εποχή των ταχυτήτων. Βιώνουμε και ένα βομβαρδισμό για δεξιότητες που υποστηρίζεται ότι απαιτούνται για να επιβιώσει κανείς και, ιδαίτερα σε ό,τι αφορά το συνέδριό μας, για να επιβιώσει ο εκπαιδευτικός επαγγελματικά. Δεν ακούγεται πλέον συχνά ο όρος ‘γνώση’! Δεξιότητες υποστηρίζεται ότι χρειάζεται ο εκπαιδευτικός. Σήμερα αυτές! Αύριο άλλες.

Υποστηρίζεται, μάλιστα, στη σχετική βιβλιογραφία ότι με τη χρησιμοποίηση βασικών στοιχείων από την πρόοδο της τεχνολογίας στην άσκηση της διοίκησης και της εξουσίας, περιορίζεται η αυτονομία του εκπαιδευτικού. Χάνει τον έλεγχο του έργου του και των ουσιαστικών δυνατοτήτων του και ωθείται προς την προλεταριοποίηση με μόνο ‘δικαίωμα’ να υλοποιεί ‘πακέτα’ εργασίας που αποφασίζονται άνωθεν στο αναλυτικό πρόγραμμα με τον ίδιο να μετατρέπεται σε έναν απλό ‘τεχνικό’ (Apple, 1986) ο οποίος δεν ‘πράττει’ με φρόνηση, με την Αριστοτελική έννοια του όρου, αλλά δρα. Κυρίαρχος όρος η ‘δράση’ και αποφυγή του όρου ‘πράξη’.

Παράλληλα, χρειάζεται να λάβουμε υπόψη και ένα γενικότερο στοιχείο της νέας κοινωνίας που είναι η αύξηση της αλληλεπίδρασης του ατόμου με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και με τις ‘άμορφες κοινότητες’ που δημιουργούνται στον κυβερνοχώρο μέσω του διαδικτύου Ο περιορισμός της διαπροσωπικής επικοινωνίας και η αύξηση της αλληλεπίδρασης με τη διαμεσολάβηση των μέσων επικοινωνίας διαφοροποιεί τις συνθήκες επικοινωνίας και αυξάνει την πολυπλοκότητά της. Στο πλαίσιο αυτής της επικοινωνίας προωθείται ένα γραμμικό μοντέλο επικοινωνίας (Κοσμίδου-Hardy 1996α, 1996β), το οποίο προάγει ασύμμετρες σχέσεις ανάμεσα στον ισχυρό πομπό και στον παθητικό δέκτη – θεατή/θιασώτη που δείχνει να ‘γυμνάζεται’ στη ‘σιωπή του πλήθους’ (Sennett, 1978, σ. 282).

Εδώ και μήνες βιώνουμε μια τέτοια ‘σιωπή’ στο μέσο της παν-δημίας. Οι εκπαιδευτικοί έχουν κληθεί ξαφνικά να διδάσκουν μέσω τηλεκπαίδευσης. Ποια είναι άραγε, τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν αυτή τη διαδικασία διδασκαλίας; Το 2019 στη συνάντηση ‘Κορυφής για την Εκπαίδευση’ που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες το Σεπτέμβρη του 2019 με πρωτοβουλία του υπεύθυνου για την εκπαίδευση Επιτρόπου το κυρίαρχο θέμα ήταν η χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση. Οι κύριοι ‘παίχτες’ στη σκηνή των παρουσιάσεων που είχαν κληθεί ήταν οι Υπουργοί Παιδείας και κάποιοι τεχνοκράτες ιδιωτικών εταιριών. Πολύ λίγοι ήταν οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν σε λιγοστά πάνελ ολομέλειας. Η πλειοψηφία του ακροατηρίου ήταν εκπαιδευτικοί οι οποίοι περιορίζονταν στη ‘σιωπή του πλήθους μια και δεν είχαν το δικαίωμα για τοποθετήσεις ή ερωτήσεις πέρα από μια ή δυο φορές που επέτρεπε ο συντονιστής της συζήτησης που ήταν δημοσιογράφος. Η τεχνολογία των υπολογιστών σε κάθε ολομέλεια ήταν το κυρίαρχο ενδιαφέρον.

Αν λάβει κανείς σοβαρά υπόψη αυτά τα βασικά όσο και ενδεικτικά ‘δείγματα γραφής’ στα οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι:

• Εδώ και χρόνια έχουν γίνει υπολογισμοί των κονδυλίων που απαιτούνται για τους μισθούς των εκπαιδευτικών που στοιχίζουν ακριβά, ενώ η χρήση υπολογιστών είτε με τηλεκπαίδευση είτε με την εκμάθηση των μαθητών με ατομική αλληλεπίδραση με τους υπολογιστές τους και με τον εκπαιδευτικό σε ένα ρόλο απλού διευκολυντή αν και όταν τον χρειαστούν οι μαθητές,
• Ο χρόνος και ο χώρος μάθησης έχει διαφοροποιηθεί με τη συρρίκνωση του χωροχρόνου στην οποία αναφερθήκαμε, καθώς και ότι
• Ο όρος μαθητής ή σπουδαστής τείνει να αντικατασταθεί από τον γενικότερο όρο ‘μαθητευόμενος’

τότε χρειάζεται επειγόντως να σκεφτεί κανείς σοβαρά το ρόλο και το μέλλον του εκπαιδευτικού όπως αυτό διαγράφεται από τη σημερινή συγκυρία. Επίκαιρα όσο ποτέ είναι τα ερωτήματα που είχαμε θέσει το Νοέμβριο του 2019 στην Αθήνα στο Διεθνές Συνέδριο με τη ΣΥ.Ν.Θ.Ε.ΣΗ. και αποτυπώνονται στην έκδοση του 2020 από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ στο βιβλίο [ISBN: 978-969-612-320-7] με τίτλο:

Ο Εκπαιδευτικός ως Επαγγελματίας
Η Ταυτότητα και το Εργασιακό του Προφίλ

Ορισμένα όσο και ενδεικτικά από αυτά τα ερωτήματα είναι τα εξής:

• Ποιες προκλήσεις έχει να αντιμετωπίσει ο/η εκπαιδευτικός στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και ποιες εξελίξεις αναμένονται για το επάγγελμα στο μέλλον;
• Πώς ορίζεται ο/η Επαγγελματίας Εκπαιδευτικός;
• Επιχειρείται και πάλι σήμερα η ανάπτυξη δεξιοτήτων. Υπάρχει μήπως μια τάση για αποδεξιοποίηση ή και προλεταριοποίηση του εκπαιδευτικού;
• Με βάση ποια επαγγελματική μονογραφία επιλέγεται το επάγγελμα του εκπαιδευτικού;
• Ποια είναι η ταυτότητα του/της εκπαιδευτικού;

Όπως αναφέρουμε στον υπότιτλο του βιβλίου μας με τίτλο Ο Εκπαιδευτικός ως Επαγγελματίας, το συνέδριο του 2019 που πραγματοποιήσαμε με την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας και του Δήμου Αθηναίων η έκδοση του βιβλίου αυτού είναι:

Πρώτο Βήμα στην πορεία ανάδειξης ενός καυτού ζητήματος

Συνεχίζουμε, λοιπόν, με ένα ‘δεύτερο βήμα’ και αυτό είναι η οργάνωση του παρόντος Διεθνούς Συνεδρίου το οποίο οργανώνουμε.

Θεωρούμε ότι συχνά οι εκπαιδευτικοί μπορεί να είναι οι ‘δεσμώτες’ θεωριών εκείνων που έχουν το status να παράγουν θεωρία και να την επιβάλλουν ως ‘γνώση’, ανάλογα με την επαγγελματική τους θέση και το δικαίωμα που τους δίνει η κυρίαρχη ιδεολογία και το εκάστοτε πολιτικό σύστημα. Οι ίδιοι, λοιπόν, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να ζουν στο σκιόφως, στο περιθώριο, ‘αλυσοδεμένοι’ από τις αποφάσεις και τις εντολές άλλων, χωρίς καθαρή οπτική, χωρίς βαθιά κατανόηση των πραγμάτων, αφού βλέπουν μόνο τις σκιές της πραγματικότητας. Χρειάζεται όμως να δουν οι ίδιοι ότι πιθανόν να βρίσκονται σε ρόλο μαριονέττας οι κινήσεις της οποίας ελέγχονται από εκείνους που κρατούν τα ηνία. Χρειάζεται να μετακινηθούν τότε προς το φως για να καταφέρουν να ακολουθήσουν μια πορεία προς αυτή την κατεύθυνση με τον συστηματικό τρόπο που αναφέρεται από τον Πλάτωνα στην αλληγορία του Σπηλαίου. Χρειάζεται να βγουν απ’ τη βολή τους όπου τους καταδίκασε η συνήθεια της φυλακής, να βρουν το κουράγιο και να εγκαταλείψουν προβληματικές συνήθειες του παρελθόντος. Για ένα τέτοιο εγχείρημα χρειάζεται να βρουν το θάρρος ώστε:

• Να αναγνωρίσουν τα δεσμά που δεν σπάνε οι ίδιοι προδίδοντας τον εαυτό τους με το να προτιμούν τη φυλακή από τον αγώνα για να γίνουν ‘απελεύθεροι’.
• Να αποφασίσουν να βγουν από το σπήλαιο και να πάρουν ένα δρόμο ανηφορικό σε στόχους υψηλότερους, συμφωνώντας και με τον ‘καλόγερο’ που λέει στον Καζαντζάκη ότι:

"Η μοίρα σου είναι ο ανήφορος: μη φοβηθείς να τον ανέβεις"

Σκοπός του Διεθνούς Συνεδρίου μας

Ο γενικός σκοπός του διεθνούς αυτού συνεδρίου είναι η εξερεύνηση του κοινωνικοοικονομικού, πολιτικού και πολιτισμικού μας κόσμου σε επίπεδο του σημερινού μακρόκοσμου, καθώς και οι επιπτώσεις για την εκπαίδευση γενικότερα κα για το μικρόκοσμο του εκπαιδευτικού ως επαγγελματία ειδικότερα. Βασικοί στόχοι στην αναζήτηση αυτή είναι:

• Η κριτική αποδόμηση της υπάρχουσας κατάστασης
• Η πρόβλεψη των συνεπειών της παν-δημίας και της τηλεκπαίδευσης στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού
• Η ανταλλαγή απόψεων στο θέμα αυτό
• Η διαμόρφωση προτάσεων που έχουν κύριο στόχο την προετοιμασία όλων των ανθρώπων της εκπαίδευσης για το μέλλον και η βελτίωση των εκπαιδευτικών πρακτικών ιδιαίτερα στο επίπεδο της τριτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
• Η ανάληψη προγραμμάτων και ενεργειών για την αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής.

Βιβλίο περιλήψεων Συνεδρίου

Μπορείτε να δείτε το βιβλίο με τις περιλήψεις των εισηγήσεων του συνεδρίου κάνοντας κλικ εδώ.

Πρόγραμμα Συνεδρίου

Μπορείτε να δείτε το πρόγραμμα του συνεδρίου κάνοντας κλικ εδώ.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Apple, W. M., (1986), Teachers & Texts: A Political Economy of Class & Gender Relations in Education. London: Routledge and Kegan Paul.

Κοσμίδου-Hardy, Χρ. (1996α), «Ένα Κριτικό, Αναπτυξιακό Μοντέλο για το Σχολικό Επαγγελματικό Προσανατολισμό: Πολυτέλεια ή Αναγκαιότητα;». Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου (επιστημονική επιμέλεια: Κοσμίδου-Hardy) 38-39. 25-52.

Κοσμίδου-Hardy, Xρ. (1996β), «Αγωγή στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας: Από την Παθητική Πληροφόρηση στην Κριτική Ανάγνωση της Πληροφορίας». Επιθεώρηση Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού. 36-37. 56-71.

Sennett, R. (1978), The Fall of Public Man. New York: Vintage Books